Tescil No: 218

Başvuru Tarihi: 15.05.2015

Başvuru No: C2015/019

Tescil Ettiren: Göynük Belediyesi İktisadi Kamu İşletmesi

Tescil Ettirenin Adresi: Şehit Mehmet Diri İşhanı No: 3 14780 Göynük / BOLU

Coğrafi İşaretin Adı: Göynük Tokalı Örtme

Ürünün Adı: Örtme / Örtü

Coğrafi İşaretin Türü: Mahreç İşareti

Coğrafi Sınır: Bolu iline bağlı Göynük ilçesi ve ilçeye bağlı köyler

Kullanım Biçimi: Markalama

Ürünün Tanımı ve Ayırt Edici Özellikleri:

Örtme terimi örtünme eyleminden türetilmiş, yörede örtünmek için kullanılan başörtüsü anlamındadır. Göynük tokalı örtme, dokumacılığın çok uzun yıllardan beri yapıldığı ve geleneksel hale geldiği Göynük’te üretilen, kısa kenarları ve baş üstüne gelen kısmı desenli, iki parça, ince pamuklu bez dokumanın birleşmesinden meydana gelen, kısa kenarlarında kırmızı püsküller bulunan bir örtüdür. Kısa kenar saçaklarına bağlanan kırmızı püsküllere yörede toka denildiği için bu örtülere tokalı örtme denilmektedir. Örtmelerin boyutları, 173 cm boyunda ve en iki parçanın birleşiminden oluştuğu için 92 (46*2) cm ya da 200 cm boyunda ve en iki parçanın birleşiminden oluştuğu için 100 (50*2) cm şeklindedir. Örtmeler birbirinin aynı olan, sadece uzun kenardaki baş üstü deseni farklı olan iki parça halinde dokunur. Parçalar desensiz uzun kenarından süslü dikişle birleştirilerek kullanılır. Zemin bezayağı dokuma örgüsüne sahiptir. Dokuma sıklığı ortalama olarak cm2’de 20 çözgü*20 atkı, fitilli çözgülerde ise 13-14 çözgü arasındadır. Atkı ve çözgü iplikleri 20/1 Ne., kıvrak denilen tek kat bükümlü pamuk ipliğidir. Bu iplik tezgâhtan çıkan dokumanın kendiliğinden kıvrılmasını (bükülü bez şeklini almasını) sağlar. Çözgü ve atkı aralarına fitil şeklinde 2-3 katlı kalın beyaz ya da renkli pamuk veya ipek iplikler kullanılabilir. Sadece çözgüde fitil kullanılırsa çıbıklı (çubuklu) veya fitilli, hem atkıda hem çözgüde fitil kullanılırsa çatkılı örtme adını alır. Ürünün en belirgin ayırt edici özelliği toka adı verilen püsküllerdir. Dokumanın kendi kumaşından çıkan püsküller saçak olarak adlandırılırken, yalnızca Göynük yöresinde yapılan tokalar, renkli orlon iplerden yapılarak örtmelere sonradan eklenir.

Bezeme özellikleri:

Örtme bezemeleri teknik ve motif özellikleri bakımından temelde “baş bezemeleri” ve “zemin ve alın bezemeleri” olarak iki gruba ayrılır.

Baş bezemeleri:

Örtmelerin kısa kenarlarında uygulanan ve baş örneği olarak bilinen bordürlerde, atkı yüzlü ve atkı bezemeli dokuma tekniği uygulanmaktadır. Yani her motif için farklı renkte atkı, kendi motif sınırları içinde elle geçirilerek doku ve desen meydana getirilmektedir. Ayrıca bu bordürlerde, yatay yönde sınıra yakın iç hat olarak, üç katlı siyah ya da lacivert iplikle oyulgama tekniğinde atkı şerit geçirilir. Yörede kullanılan baş bezeme desenleri, gayıklı baş (kayık), göz, kilim başı – yarım kilim başı, uzun baş (mezar taşı), makasçık, kelebek, gaydırak (kaydırak), çaprazcık (çengel), koyun gözü, mekik baş olarak sıralanabilir.

1 – Gayıklı baş (Kayık): Yatık altıgen içinde kum saati biçimli motif ile yan boşluklarında yer alan gözlerden meydana gelmektedir.

2 – Göz: İç içe geçmiş eşkenar dörtgen biçimli renk halkalarından oluşmaktadır. Göz motiflerinin ara boşluklarında dörtlü benekler bulunmaktadır.

3 – Kilim başı – Yarım kilim başı: Ortasında göz şeklini çevreleyen basamaklı üçgenlerin üst üste sıralanmasından meydana gelen altıgen çerçeveli şekildir. Bu motif bazen tam simetrik düzende tamamlanmış, bazen de altıgen oluşturulmadan asimetrik biçimli yarım olarak uygulanmaktadır.

4 – Uzun baş (Mezar taşı): Enine geniş bir altıgen içinde, ortada yer alan bir eşkenar dörtgenin iki yan köşesinden çıkan yatay orta eksene bağlı, içe kıvrılan iki koldan meydana gelen bir desendir. Motif sınırları içinde kalan üçgen boşluklar farklı renkte doldurulmaktadır.

5 – Makasçık: Diyagonal yönde birbirini kesen iki çubuk ve ara boşluklarında yer alan göz motiflerinden meydana gelmektedir.

6 – Kelebek: Diyagonal yönde birbirini kesen iki çubuğun meydana getirdiği üçgen dolgular kanat şeklindedir; yatay yönde meydana gelen eşkenar dörtgen biçimli kelebeklerin ara boşluklarında göz motifleri yer almaktadır.

7 – Gaydırak (Kaydırak): Birbiri üzerinde diyagonal yönde kayan basamaklı üç hattan meydana gelmektedir.

8 – Çaprazcık (Çengel): Enine geniş bir altıgen içinde yatık ‘S’ biçimli bir motiftir.

9 – Koyungözü: Birbirine ekli göz motiflerinden meydana gelmektedir.

10 – Mekik baş: Şematik bir mekik biçimindeki motiftir.

Üretim Metodu:

Göynük tokalı örtmeleri “düzen” adı verilen dokuma tezgâhında yapılır. Düzen, çam ağacından yapılmış, iki gücülü ve iki ayaklı, yüksek tipte mekikli bez dokuma tezgâhıdır. Bir tezgâhta yerel adları ile ‘‘tefetarak, kücü (gücü), vicirdek (kuş/makara), selmir/çevirge/göcen/gersiye (selmin), çevirge çomağı/zevle, ayakçak (pedal), çımbar, oklar (ağızlık tahtaları)” bölümleri bulunur. Çözgü ipliklerinin eşit aralıkta dağılımını sağlayan, kamıştan yapılmış ‘tarak’ ve tarağın yerleştirildiği, ileri ve geri hareket edebilen ‘tefe’ atkı ipliklerini sıkıştırmaya yarar. Madeni telden kücü çerçeveleri, aşağı ve yukarı hareket ederek, kücü deliklerinden geçirilen çözgü ipliklerinin arasını açar, yani atkı ipliğinin geçirileceği ağızlığı oluşturur. ‘Vicirdekler’ (kuş/makara) ve ‘ayakçaklar’ kücülerin aşağı ve yukarı hareketini sağlar. Selmin (selmir, çevirge, göcen ya da gersiye olarak adlandırılan) bölüme çözgü iplikleri veya dokunan kumaş sarılır. ‘Çevirge çomağı’ selmini sabitleyen çubuktur. Buna bazı bölgelerde ‘el ağacı’ denilmektedir. ‘Çımbar’ ise, dokumanın eninin aynı ölçüde ve düzgün olmasına yardımcı olur. ‘Oklar’ ya da ‘ağızlık tahtaları’ çözgü ipliklerinin karışmamasını ve gerginliğini sağlar. Çözgü ipliklerine ‘eriş’, atkı ipliklerine ‘argaç’ adı verilir.